Regionale Gemalenstichting Alblasserwaard en Vijfheerenlanden
Jaarverslag 2022
Voor de RGS was het jaar 2022 min of meer een normaal jaar, na de Coronajaren 2020 en 2021. De gemalen konden, met uitzondering van het gemaal De Biezen, het gehele jaar worden opengesteld voor bezoekers. Het aantal vrijwilligersuren was zodoende weer op het ‘oude’ niveau en er kon gelukkig groot onderhoud worden uitgevoerd. Door die werkzaamheden valt de Jaarrekening 2022 financieel negatief uit, doch daarvoor was de afgelopen jaren gereserveerd en zijn er subsidies en giften ontvangen. Dankzij de jaarlijkse exploitatiesubsidies van het Waterschap Rivierenland, de gemeenten Sliedrecht, Molenlanden en Vijfheerenlanden en diverse grotere giften, viel het voorziene exploitatietekort mee. De inzet en betrokkenheid van de vrijwilligers was groot.
1 Vrijwilligers
De vrijwilligers op de gemalen spelen een belangrijke rol. Zij houden de gemalen in stand en ontvangen bezoekers tijdens de open dagen, de Molen- en Gemalendagen in mei en de Open Monumentendagen in september, en bij andere bezoeken. De cultuurhistorische monumenten kunnen door hun inzet bewaard blijven voor het nageslacht. Voor het eerst in drie jaar kon de jaarlijkse barbecue worden gehouden (ontmoeting bestuur en vrijwilligers). Dit vond plaats op 19 augustus op het gemaal Over- en Neder-Slingeland, georganiseerd door de vrijwilligers van het gemaal.
2 Bestuur
Het bestuur bestond op 31 december 2022 uit:
1. De heer J. (Jan) Boele, voorzitter.
2. De heer ing. J.A. (Hans) Klein, secretaris.
3. De heer W. (Wim) Fijnekam, penningmeester.
4. De heer E. (Bert) den Boer.
5. De heer T.C. (Teus) van Gelder.
6. De heer D.A. (Dick) den Hertog.
7. Mevrouw drs. H.J. (Rianne) van Hilten-Veenema.
Het bestuur vergaderde op 17 januari, 11 april, 11 juli en 4 oktober. Tevens vonden drie jaargesprekken plaats op de gemalen met de betrokken vrijwilligers. Daarnaast waren veel bestuurlijke contacten met het Waterschap Rivierenland, de SIMAV, de Nederlandse Gemalenstichting en in diverse commissies c.q. werkgroepen, zoals de Gebiedscoöperatie Alblasserpoort en het Gebiedsplatform Alblasserwaard/Vijfheerenlanden.
3 Gemaal Polder Sliedrecht
Het aantal vrijwilligers (6) was grotendeels hetzelfde als in 2021. Eind van het jaar heeft Martin Sluimer (Bleskensgraaf), na een aantal keren meelopen met de vrijwilligers, besloten ook vrijwilliger te worden op het gemaal. Het vrijwilligersbestand bestaat sinds eind 2022 uit zeven personen.
In juni kon het (steeds uitgestelde) groter onderhoud aan het dak worden uitgevoerd, met behulp van de vrijwilligers. De via de gemeente nog lopende subsidieaanvraag voor dekking van de kosten, gezien een eerder negatief besluit voor de aanvraag bij het Regionaal Fonds Werelderfgoed Kinderdijk, kon succesvol worden afgerond. De in februari ontstane stormschade aan het gemaal is toen ook definitief gerepareerd.
Volgens de werklijsten zijn de vrijwilligers op 42 verschillende dagen actief geweest. Het gemaal was elf dagen voor bezoekers open, namelijk de zeven open zaterdagen van april tot en met oktober (waaronder de Nationale Gemalendag met 42 bezoekers en de Open Monumentendag met 40 bezoekers), twee verschillende dagdelen voor ontvangst van schoolklassen van Yuverta Ottoland met 30 bezoekers, de Open Klassendag met een schoolklas uit Nieuw-Lekkerland met 25 bezoekers en voor een camperbezoek met 30 bezoekers. In totaal hebben ca. 185 bezoekers het gemaal bezocht.
De vrijwilligers waren 474 uren actief, waarvan ca. 350 voor het onderhoud, zoals:
– het klein onderhoud (ontroesten, ontvetten en schoonmaken);
– het opnieuw ontvetten van de waterpomp;
– het schilderen van de overstekken dak en ramen;
– het ontvetten van de vloeren;
– wassen van de ramen aan de binnen- en buitenzijde;
– het proefdraaien van de motor voor (les)instructie;
– het vervangen van de muurplaat oostzijde en de windveren zuidzijde (groot onderhoud door een
aannemer, met grote assistentie van de vrijwilligers);
– het onderhouden van de buitenruimte (schoffelen en aanharken);
– muren schuren, behandelen en plaatselijk sausen;
– repareren van het raamkozijn noordzijde;
– metalen delen van de motor en het hekwerk geschuurd en geolied.
4 Gemaal De Biezen
Het aantal vrijwilligers (4) bleef in 2022 onveranderd.
Na twee Coronajaren werd het voor het dieselgemaal een jaar van ‘de handen uit de mouwen’, ook voor de vrijwilligers. In juni heeft Smit funderingstechniek het herstel van de fundering uitgevoerd, in september zijn de scheuren in de muren aangepakt en zijn de stalen ramen en de wanden binnen geschilderd en bijgewerkt. Tevens is de toegang tot het gebouw verplaatst naar de noordoost zijde en is de buitenruimte geheel nieuw ingericht en deels bestraat. Dit alles kon in werking worden gezet doordat subsidie is ontvangen van Waterschap Rivierenland en de gemeente Vijfheerenlanden en subsidie is toegekend door het Prins Bernhard Cultuurfonds. Deze bijdragen zijn kenbaar gemaakt op een groot voorlichtingsbord bij het gemaal.
Tijdens de werkzaamheden voor het funderingsherstel zijn de toezichtwerkzaamheden in eigen beheer uitgevoerd. De kennis hiervoor was binnen het bestuur aanwezig. Direct hierna zijn de voorbereidingen voor het schilderwerk binnen en voor het buitenterrein ter hand genomen. Een appel- en dennenboom zijn verwijderd, met een kraantje is de grond geëgaliseerd en is een draineringsbuis aangelegd. Hierna is met veel energie de nieuwe bestrating aangebracht. Daarvoor moest de oude omheining grotendeels verwijderd worden en kon de toegang naar het gemaal worden verplaatst. De toegankelijkheid naar het gemaal is nu sterk verbeterd, ook voor mensen die slecht ter been zijn. Vervolgens is gras ingezaaid om het groen rondom het gebouw op peil te houden. In afwachting van een nieuw hek zijn tijdelijk bouwhekken geplaatst.
De Crossleymotor is nog buiten gebruik vanwege de renovatie. Het is een uitdaging om de lagers van de cilinders gerepareerd te krijgen. Contacten zijn hiervoor gelegd, met als doel om medio 2023 weer een draaiende motor te hebben.
Aan alle werkzaamheden zijn 216 vrijwilligersuren besteed, waarvan 151 voor het herstel van de fundering en de aanpak van de buitenruimte!
Tot slot kan nog gemeld worden dat in november een schoolklas is ontvangen op het gemaal.
Vrijwilliger Dirk Bassa heeft enthousiast uitleg gegeven over droogte en nat in de polders en het noodzakelijke belang van bemaling. Hij had hier op schaal een polder voor gemaakt, zodat dit de praktische uitleg goed ondersteunde.
5 Gemaal Over- en Neder-Slingeland
Aan het begin van het jaar is Arie Boer (Giesenburg) vrijwilliger geworden. Vanwege zijn leeftijd besloot Kees van der Vliet (Ameide) in oktober afscheid nemen van zijn vrijwilligerswerk, zodat het aantal vrijwilligers (5) op het gemaal aan het eind van het jaar ongewijzigd was.
Volgens de werklijsten zijn op 25 dagen ca.130 vrijwilligersuren besteed aan het onderhoud, waarbij de volgende werkzaamheden zijn uitgevoerd:
– 22-01: koelwaterpomp gedemonteerd in verband met lekkage bij afdichting seal, zuigleiding van
koelwaterpomp ontroest en met koud galvaniseer ingespoten, afdichtingen uit de glan
koelwaterpomp gedemonteerd en drie nieuwe grafietpakkingen terug gemonteerd, koelwaterpomp
terug op zijn fundatie gezet, uitgelijnd en de leidingen weer aangesloten;
– 09-01: kunststofslangetjes voor smering drijfstanglagers gecontroleerd (moeten vernieuwd
worden), motor rond getornd in verband me met stilstaand, drijfriem van koelwaterpomp terug
gelegd en de spanrol nagesteld;
– 16-02: beschermkap van cilinder 1 aangepast in verband met klemmen, kunststofslangetjes
vernieuwd en het toevoerleidingentje iets omgelegd.
– 07-03: omgewaaide oude fruitboom kort gezaagd en afgevoerd;
– 08-03: kozijn behandeld met houtrot;
– 22-04: kozijn na reparatie afgelakt en de wc-vloer geverfd;
– 29-04: de wc van binnen schoongemaakt en tegels gelegd;
– 14-05: op de Nationale Gemalendag mocht beperkt gedraaid worden, in verband met grote droogte,
tijdens het draaien is het tussenlager naar het vliegwiel warmgelopen, de babits lagerschaal is stuk,
deze gedemonteerd, het lagerhuis gedemonteerd om de as te kunnen opknappen, het witmetaal er
afgeschuurd en nadien de as gepolst;
– 03-06: met een monteur van firma Hoogendijk de as opgemeten voor het pasdraaien van de
lagerschaal, de as gecontroleerd op slinger met een klokje;
– 09-06: het onderhuis van het lager losgehaald om het schoon te maken en te spoelen (metaal)resten
en de oliekanalen doorgeblazen, lagerschaal teruggeplaatst na revisiewerkzaamheden, met firma
Hoogendijk, krukas cilinder 2 geklokt, max. uitslag 0,05 mm (dit is O.K.), onderlagerschaal
Pasgemaakt door te schrappen, de as uitgelijnd om de koppeling van het vliegwiel (max. uitslag
0.07 mm), de koppeling afgesteld zodat de as niet kan gaan slingeren, alles weer opgebouwd,
smeerolie gevuld en oliekeerringen gemonteerd, motor opgestart, daarna belast gaan proefdraaien,
na 45 min. gestopt, lager gecontroleerd (is O.K.);
– 06-07: zolder gestofzuigd en de machinekamer schoongemaakt na de reparatie van het lager;
– 08-07: open dag, zonder problemen belast gedraaid;
– 13-07: houtrot aan dakgootlijsten gerepareerd, goten schoongemaakt en geschuurd, overstekken
gegrond en later afgelakt (totaal 34 arbeidsuren)
– 11-08: hekwerk waterinlaat schoongemaakt, plus de zolder, trap en machinekamer;
– 19-08 jaarlijkse barbecue bij het gemaal (mooi weer, zeer geslaagd en iedereen aanwezig!;
– 25-08: halletje en koffiekamer schoongemaakt na de barbecue, het peilglas van de tussenlager
vervangen, fitwerk aangepast en opnieuw smeerolie opgevuld;
– 06-09: het gemaal schoongemaakt (honderdduizend muggen!, met de stofzuiger verwijderd);
– 10-09: Open Monumentendag, 20 bezoekers;
– 08-10: laatste draaidag van het jaar, 8 bezoekers;
– 26-10: vlaggenmast en bank schoongemaakt en binnen gezet, afgewerkte smeerolie uit open carter
gepomp, motor nog even vollast laten draaien (de laatste keer van het jaar);
– 08-11 het waterschap heeft het kapotte stalen hekwerk laten repareren, het vliegwiel en de blanke
motordelen geconserveerd met smeerolie, de brandstofdagtank afgetapt op condens(water);
– 16-11 de startluchtcompressor smeerolie ververst en de draaistang van het uitstroomdeurtje iets
omhoog gehaald en in het vet gezet;
– 30-11 koelwater afgetapt van de motor en koelwaterpomp (vorstvrij maken), zuigleiding koelwater
in inlaat gedemonteerd voor conserveerring, uitlaatklep op uitlaatpijp aangepast, gedemonteerd, een
gaatje geboord, draad ingetapt en met een tapboutje met borgmoertje aanslag gemaakt, het geheel
terug gemonteerd en afgesteld, zodat het klepje bij stilstaand altijd dicht valt; – 14-12 de rechtse oude fruitboom omgezaagd en op geruimd in verband met omwaai gevaar (de
boomstammen zijn slecht, hol van binnen en verrot .
Het aantal bezoekers tijdens de open dagen was ongeveer 80.
6 Financiële positie
De Jaarrekening 2022 geeft een financieel negatief beeld te zien, vanwege de uitvoering van groot onderhoud op gemaal De Biezen (herstel fundering, aanpak buitenruimte en renovatie motor) en groter onderhoud aan het dak van gemaal Polder Sliedrecht. Op gemaal Over- en Neder-Slingeland moest groot onderhoud gepleegd worden aan de het lager tussen de motor en het vliegwiel.
Deze werkzaamheden konden worden bekostigd door bijdragen uit de reserves, subsidies van het Waterschap Rivierenland, de gemeenten Molenlanden en Vijfheerenlanden, het Prins Bernhard Cultuurfonds en diverse giften.
Door jaarlijkse exploitatiebijdragen van de gemeenten Molenlanden, Sliedrecht en Vijfheerenlanden voor de gemalen Over- en Neder-Slingeland, gemaal Polder Sliedrecht en De Biezen, en van het Waterschap Rivierenland voor alle gemalen, is er naast jaarlijkse bijdragen van een aantal gemalenvrienden en het sponsoren van de brandstof voor de gemalen door verschillende bedrijven een vaste basis.
7 Andere gemalen
De RGS heeft drie gemalen in eigendom, De Biezen te Vianen, Polder Sliedrecht te Bleskensgraaf en Over- en Neder-Slingeland te Giessenburg.
Met het bestuur van de Stichting Gemaal Langerak is een samenwerkingsverband. De voorzitter van deze stichting is bestuurslid van de Regionale Gemalen Stichting.
Met het Waterschap Rivierenland lopen contacten over het behoud van het gemaal Timmer te Giessenburg en een eventuele overname van dit gemaal door de RGS.
Vastgesteld door het bestuur op 16 januari 2023
De secretaris van de RGS
J.A. (Hans) Klein